Bi erakundeek euskaldunon hizkuntza eskubideen urraketa sistematikoa dela diote. Honen aurrean, neurriak eskatu eta herritarrak salaketak jartzera animatu dituzte.
2023an Hego Euskal Herriko zinema areto komertzialetan euskarak izan duen presentzia neurtu du Zinemak Euskarazek: %2,48. “Paul Urkijoren Irati fantasiazko filma izan da 2023an zinema aretoetan euskaraz estreinatu den fikziozko film bakarra. 2023 osoan zehar ez da euskarazko fikziozko lan gehiago estreinatu, euskarazko hainbat dokumental eta haurrentzako nazioarteko pelikula batzuk euskarara bikoiztuta estreinatu badira ere”, adierazi dute.
Pantailak Euskaraz euskal ikus-entzunezkoen aldeko ekimenak eta horren partaide den Zinemak Euskaraz ekimenak 2023an Hego Euskal Herriko zinema komertzialetan egondako estreinaldi kopurua eta eskainitako filmen hizkuntza aztertu dituzte, eta datuak gordin bezain kezkagarriak direla diote: “euskarazko jatorrizko bertsioan, euskarara bikoiztuta, edo euskarara azpidatzita eskaini den estreinaldi kopurua ez da % 2,5era iritsi. Gazteleraz edo gaztelerara azpidatzita, berriz, filmen % 100 eskaini dira”.
Hauek dira 2023an Hego Euskal Herriko Zinema Komertzialetan estreinatu diren filmak, hizkuntzaren arabera:
564 estreinalditik, jatorrizko bertsioa euskaraz lau filmek izan dute, euskarara bikoiztuta beste hamar eskaini dira, eta elebidunak edo hirueledunak direnak beste hiru izan dira. “Beraz, azken hauek kanpo utzita, estreinaldien %2,48 izan da euskaraz Hego Euskal Herriko zinema areto komertzialetan. Honi gehitu behar zaio euskarazko filmek izaten duten emanaldi kopurua gaztelerazkoek dutena baino askoz ere txikiagoa izaten dela, beraz, emanaldi kopuruari begiratuz gero, euskarazko eskaintza are txikiagoa litzateke: %1 baino txikiagoa. Ipar Euskal Herriko egoera, berriz, askoz ere okerragoa dela pentsa daiteke, datu zehatzik eskuratu ez dugun arren”.
Hala ere, nabarmendu nahi izan dute UEMAk eta Tinko Euskara elkarteak ZinUEMA proiektu pilotua martxan jarri zutela Ataun, Azpeitia, Etxarri eta Igorre herrietan, hiru hilabetez astero euskarazko eskaintza bermatzeko. Beraz, herri hauetako udal areto, kultur etxe, eta zinema geletan euskarak presentzia handiagoa izan du, udalen menpe dauden eta euskararekiko sentsibilitatea duten beste hainbat areto txikietan bezala. Baina ikerketa honetan Hego Euskal Herriko hirietako zinema areto komertzialetako datuak aztertu dira, hauek baitira ikusle gehien dituztenak.
Bestalde, haur txikiei zuzendutako euskarazko baliabide gehiago eskaintzen diren arren, adin batetik aurrera aisialdia gaztelaniaz jasotzera bideratzen dira, eta beraz, orain hartzen ez diren neurriek hurrengo belaunaldien ohiturak ere baldintzatzen dituzte.
“Nekez uler daiteke bi hizkuntza dauden lurralde batean, herritarrei euskaraz bizitzeko aukerak horrela ukatzea eta ondorioz, herritar guztien oinarrizko eskubideak mugatzea”, adierazi dute. EAEko 10/1982 Legeak, Euskararen erabilera normalizatzeko oinarrizkoa, bere hirugarren kapituluan (Euskararen erabilera hedabideetan) dio «Jaurlaritzak neurriak hartuko dituela bi hizkuntza ofizialen erabilera arian-arian berdintzeraino» besteak beste, «zineman eta ikus-entzunezko grabaziotan» (25. artikulua). Lege honek 40 urte egin ditu, eta bertan jasotzen diren artikulu asko oraindik ere ez dira betetzen.
Nafarroako 18/1986 Euskarari buruzko Foru Legeak ere, III. Tituluan, erakundeek euskarazko agerkari kulturalak eta ikus-entzunezko ekoizpenak babestu eta sustatu behar dituztela dio, eta Erregio edo Gutxiengoen Hizkuntzen Europako Kartak ere, bere 12.c artikuluan dio Estatuei dagokiela «beste hizkuntza batzuetan sortutako lanak erregio edo gutxiengoen hizkuntzan eskuratu ahal izateko bideak erraztea. Horretarako, itzulpenak, bikoizketak, postsinkronizazio lanak eta azpitituluak jartzea bultzatu eta garatuko da».
Erakunde publikoen ardura
Hizkuntz Eskubideen Behatokiak eta Pantailak Euskarazek uste dute erakunde publikoen ardura dela herritar guztien hizkuntza eskubideak zinemetan ere babesteko neurriak hartzea: beharrezkoa da euskararen presentzia legez bermatuko duten arauak jorratzea Euskal Autonomia Erkidegoan eta Nafarroako Foru Komunitatean, horretarako eskumenak baitituzte, eta baita euskarazko ekoizpen, bikoizketa, eta azpidatziei bideraturiko baliabideak biderkatzea ere. Izan ere, “ikus-entzunezkoek geroz eta denbora gehiago hartzen dute gure aisialdian, zinemetan estreinatzen diren filmak streaming plataformetara iristen dira ondoren, eta beraz, filmak euskaraz ere egotea ezinbestekoa da euskararen normalkuntzan aurrera egiten jarraitzeko, herritarren arteko berdintasunean sakondu eta euskarari etorkizun duin bat ziurtatzeko”.
Bestetik, zinemetan zein bestelako aisialdian kontsumitzaile eta erabiltzaile bezala herritarren hizkuntza eskubideak bermatzeko, beharrezkoa ikusten dute kontsumitzaile eta erabiltzaileen Nafarroa zein EAEko legedietan neurri zehatzak planteatzea.
Bien bitartean, Pantailak Euskarazek eta Hizkuntz Eskubideen Behatokiak euskarazko ekoizpenak eta euskarara bikoiztutakoak kontsumitzera animatu nahi dituzte euskal herritarrak, eta euskarazko eskaintzarik ez dagoenean, www.euskararentelefonoa.eus bitartez dagokion salaketak jartzera.
Horrekin batera, Zinemak Euskaraz-ek interneten martxan duen sinadura bilketan atxikimendua emateko gonbidapena luzatu nahi izan die herritarrei.