Siux nazioko tribuetako bat da oglala, eta Zaldi Zoro herri horrek eman duen buruzagi nabarietako bat da. Hala, Zaldi Zororen biografia dramatizatua da liburu hau eta zurien artean, Siux Gerrak bezala ezagunak diren testuinguruan jarriko gaitu kontakizunak.
Zaldi Zoro liburua Mari Sandoz idazleak argitaratu zuen 1942an, eta orain Aitor Fresnedok ekarri du euskarara Ataramiñe argitaletxearen eskutik. “Liburua 2002ko urtean aurkitu nuen, Ocaña I espetxean nengoela, edo berak aurkitu ninduen ni”, kontatu du Fresnedok Ataramiñek argitaratutako gutun baten bidez. “Espetxeko liburutegia eguneratzeko garbiketa egiten zeudela, sailkatu gabe edo apurtuta dauden liburuak bota behar zituzten. Liburu honek baldintza biak betetzen zituen zakarrontzira joateko: ez zegoen sailkatuta eta apurtuta zegoen. Liburutegiaz arduratzen zen presoak, baina, ingelesez idatzita zegoela ikusita, nitaz gogoratu eta gorde egin zidan. Altxor bat oparitu zidan”, adierazi du Fresnedok. Liburuak “azala urratuta zuen, orriak nabar kolorekoak ziren, lizun-usainekoak, zortzi bat orrialde faltan zituen… Baina irakurtzen hasi nintzen, eta hura istorio ederra!”, pentsatu zuen.
Liburua Zaldi Zororen biografia dramatizatua da. Siux nazioko tribuetako bat da oglala, eta Zaldi Zoro herri horrek eman duen buruzagi nabarietako bat da. Kontakizunak Siux Gerrak bezala ezagunak direnen testuinguruan jarriko gaitu. Egilea istorio biltzaile zorrotza dela dio Ataramiñek, Zaldi Zoro ezagutu zutenen zuzeneko testigantzak eta hainbat iturri bibliografiko bilduz osatu zuen lan mamitsu hau.
Argitaletxeraren arabera, “ezin da ukatu liburua funtsean, menderakuntza historia latz bat denik. Aldi berean baina, herri baten nortasunaren eta askatasunaren aldeko aldarritik ere asko du. Bakean bizi nahi eta ezina”.
Hala, eskuartean dugun liburu honekin, “XIX. mende erditik Ipar Amerikan burutu den akulturatze eta konkista prozesu bortitzaren lekuko izango gara: usadioak, gerra ekintzak, jazarpena… Kapitalaren logikatik at dagoen mundu batean bizirik eusteko kinka larria”.
Trenbidearen, urre biltzaileen eta armadaren hedatzearekin batera, lurrez gabetuak izan ziren bufalo ehiztarien gainbehera etorriko da. Lurraren defentsan egindako borroka eta nozitutako asimilazioa Zaldi Zoron gorpuztua azaltzen da.
Hala, Zaldi Zoro neurri humanora ekarri nahi da, indiar gudari oihulari eta odol gosearen topikoa gaindituz. “Siux nazioa ez da aingeru-herri bat, baina bere kontraesan eta gorabehera guztiekin libre izaten jarraitu nahi du”.
Fresnedo 1996 urteaz geroztik preso dago, eta liburuak kontatzen duen historiaz gain, “itzulpena bera ere bada gaur egungo beste historia eder eta gordin baten parte”. Hala, lan honek esanahi oso berezia du itzultzailearentzat, izan ere, liburua irakurtzen hasi zenean sei urte zeramatzan preso eta beste lau isolamenduan. “Ordu gehiegi ematen nituen bakarrik, ordu gehiegi pentsatzeko; aurretik, 30 urtera arteko espetxealdia… Bat-batean, errealitatea desitxuratzen hasi nintzen eta liburuak lagundu egin zidan buruari atseden ematen eta oreka mantentzen, ohiko munduaren eta zentzu berri batez ageri zitzaidan errealitate horren artean”.
Fresnedok testu irakurterraz bat sortu nahi izan du. “Alde horretatik, itzulpenak badu bere zailtasuna”, izan ere, Sandozek jatorrizkoan darabilen hizkuntzak poesia kutsu bat du”. Hortaz, hizkuntza jaso horren eta esaldi ulerterrazen arteko oreka bat bilatzen ahalegindu naiz, nola edo hala”. Fresnedorentzat lan hau euskaratzea ez da lan makala izan, “egonarri itzela eskatu du”, aitortu du, eta Koldo Zumalde lagunaren partehartzea aipatu nahi izan du, “berorrek lagundu dit, kaletik, akatsak zuzentzen. Nik gutunez orri sorta bat bidaltzen nizkion, eta berak zuzenketak iradokitzen zizkidan; horrela egin dugu lan, bien arteko posta harremana hilabeteetan luzatuz aldi bakoitzean. Nik komunikazioak interbenituta ditudanez, eskutitz bakoitza lehenbizi, Madriletik pasatzen da eta han aztertzen dute. Horrek izugarri moteldu eta oztopatu digu lana. 2012an hasi nintzen itzulpena egiten eta 2017an amaitu dut, bitartean bi urteko etenaldia izan bazen ere”.