Elkarrizketa eta argazkia: Euskaltzaindia.eus
Maiatzean, lankidetza-hitzarmena izenpetu zuten Euskaltzaindiak eta Bikoiztaile Euskaldunen Elkarteak. Iñaki Beraetxe BIEUSEko lehendakariak eta Xabier Alkiza diruzainak elkartearen kexak eta asmoak azaldu zituzten Akademiaren Bilboko egoitzan:
Noiz sortu zen BIEUSE eta zerk bultzatuta?
Joan den urteko irailean sortu zen, bikoizketan profesional moduan urtetan ibilitako artista eta zuzendari talde batek ETBren lana esleitzen duen Mixer enpresak lehendik murrizketak jasandako ordainsariei murrizketa gehiago gehitu zizkion unean. 2018ko irailean esleitu zen ETBren bikoizketa lehiaketa, eta orduan aukeratutako enpresak % 12ko jaitsiera gehitu zion orain sei urte jaitsitako % 23ri. Hori lehen arrazoia izanik, ETBren eta enpresaren aldetik egunetik egunera lanaren kalitate maila eta euskarazko bikoizketan profesionaltasuna guztiz desagerrarazi nahia ere izan ziren sortzeko arrazoiak.
Egun, zenbat bazkide zarete?
Une honetan 32 bazkide gara, eta erroldarik ez badago ere, esan daiteke EAEn bikoiztaile kopurua 60-70 lagun ingurukoa izango dela. Euskaraz aritzen garenok 40-45 lagun edo, hor nonbait.
Baina bikoiztaile guztiek ez dute proiektua bultzatu, ezta?
Hitz larriz idatzitako lankidetza eta lan-baldintza duinak eta profesionaltasuna aldarrikatzeko prest ez dagoen jendea beti azaltzen da, eta nahiz eta Estatu espainiar osoko baldintza kaskarrenak ditugun, batzuei nahikoa iruditzen zaie lanean jarraitzeko. Egun, euskarazko bikoizketa guztia dozena eta erdi lagunen artean egiten da, baina horrek ez dio inori axola. Ahotsak etengabe errepikatu, norberak bere buruari erantzuna eman… Hori da euskarazko bikoizketaren maila une honetan.
Zeintzuk dira elkartearen helburu nagusiak?
Batetik, lanbidea arautzen duen hitzarmena lortzea izango litzateke, batez ere, erakunde publikoek azpikontratatzen dituzten enpresek legearen laguntza izan dezaten, eta baita langile eta enpresariek araututako lanbide bat izan dezagun.
Bestalde, euskarazko bikoizketa sustatzeko eskaera eta beharra azaldu eta elkartearen ikuspegitik arlo honetan erantzukizuna dutenei publikoki erakusaraztea zer nolako konpromisoa duten gure hizkuntzarekin. Euskarazko bikoizketa erakunde publikoetatik sustatu behar da, ez baitauka bideragarritasun ekonomikorik; ez bikoizketaren beraren prezioagatik, baizik eta kalitateko edukien beharrizanagatik. Euskarak ezinbestekoa du munduan egiten dena berregitea, horrela bakarrik eboluziona baitezake, eta kalitatezko bikoizketa izugarrizko tresna da.
Epe laburrean, lan-araudia eta baldintzak zehaztu behar ditugu, baita lan-bolumen handiagoa, desagertuko ez bagara, behintzat.
Nola lortu nahi duzue hori guztia?
Greba eskubidea izan badugu, baina gauzatzea kontu konplexua da. Dena den, badago aukeraren bat, aurki ikusiko denez; erkidegoko zenbait enpresariren borondatea ere lagungarri dugu, haiek ere aspertuta baitaude egoerarekin eta euskal kulturan erakunde publikoetatik orokorrean erabiltzen den murrizketarako joeragatik. Lanuzteak egin ditugu, baina lanaren kalitateak eta banaketen (ahotsen) aniztasunak ezer gutxi axola die bai ETBri bai Hizkuntza Politika eta Kultura Sailari edo Zineuskadiri. Iazko irailetik hainbat marrazki serieetan ahotsak aldatu dituzte BIEUSEko kideok lehen egindako pertsonaien ahotsak egiteari uko egin diogulako, eta une honetan pentsaezina da, adibidez, Merli edo pertsonaia asko duen produktuen bikoizketa, elkartekideok uko egin diogulako.
EUSKARA SUSTATZEKO EZINBESTEKO TRESNA
Sektorearen egoerak behera egin omen du azken urteotan (2012tik % 37 gutxiago kobratzen duzuela esan zuen Jose Kruz Gurrutxagak oraintsu). Ordainean bai, baina beste non igartzen da sektorearen beherakada?
ETBk azken bi hamarkadetan dakarren ereduak guztiz desagerrarazi du euskarak fikzioan behar lukeen lekua. Azken hamarkadan inguratzen gaituzten hizkuntzetan fikziozko ikus-entzunezkoen eskaintza ia amaigabea den bitartean (zinema eta telesailez ari naiz) norbaitek kirolak eta reality motako saioak aukeratu zituen euskararentzat. Euskaraz dagoen telebista bakarrak euskal hiztunei ukatzen die filmak eta telesailak ematea, eta ematen dituenak errepikatuta daude eta inoiz ez dira ikusleak sutsuki bilatzen dituen edukiak. Haurrentzako edukietara bideratu zen bikoizketa eta hor ere guztiz hankamotz geratu dira. Zenbakietan honelako zerbait litzateke: ETBk 90eko hamarkadan 800 bat ordu bikoizten bazituen, mendeko lehen hamarkadan 400 inguru, eta azken urteko ETBren bikoizketa lehiaketak urteko 100 ordu inguruko bikoizketa aurreikusten du.
Eta nola heldu da euskarazko bikoizketa egoera horretara?
Bikoizketa ez dago krisian, euskarazko bikoizketa dago krisian. Gazteleraz, frantsesez, alemanez,… sekula baina gehiago bikoizten da. Lanbidearen egoera osasuntsua da eta izaten jarraituko du, baina ez EAEn. Elkartean askotan esan dugu euskaraz bikoizketa ez egoteko arrazoia politikoa dela. Euskal ikusleak (erdaraz bada ere) ikus-entzunezkoak bikoiztuta ikustera ohituta gaude eta azpidatziek ez daukate jarraitzaile kopururik. Gehiengoak telesailak eta zinema bikoiztuta ikusten ditu, gazteleraz edo frantsesez. Horrez gain, azken hamarkadan eta emisio digitala dela medio, bikoizten den guztia azpidazten da, beraz, aukera dago jatorrizkoa ikusi nahi dutenentzat. Hortaz, ez dago arazorik bikoizketa ikus-entzunezkoak kontsumitzeko bide gisa hartzeko. Hizkuntza sustatzeari dagokionez, ez da hizkuntzalaria izan behar gure hizkuntzak ahozkotasunarekin duen arazoa ezagutzeko. Inoiz baino euskaradun gehiago dago, baina erabilera ez da inola ere hobetzen; begi bistakoa da eduki erakargarriek hizkuntzari egin diezaioketen ekarpena neurrigabea dela. Ez euskara gutxitua delako bakarrik, medioak berak beste edozein hizkuntzari ere horrela eragiten baitio.
Eta hirugarren gakoa ekonomikoa litzateke. BIEUSEn argi daukagu ETBren aurrekontuaren erdia gazteleraz egindako telebista batean xahutzen dela, ETB2n. Beraz, euskarazko bikoizketaren urritze eta desagertzea arrazoi politiko baten ondorio dela baiezta daiteke.
Andres Urrutia euskaltzainburuak azpimarratu du sektore “estrategikoa” dela zuena euskararen normalkuntzarako.
Gure ustez, bikoizketak hizkuntzagintzan du garrantzia eta alde horretatik ez zaigu buruan sartzen euskara bezalako hizkuntza gutxitu bati bikoizketa bezalako tresna boteretsu bat ukatzea. Gure lan baldintzen eta lan kopuruaren eskasia dela eta, Estatu espainiarrean gazteleraz lan egiten duten profesionalekin lan egiteko aukera izan dugu, eta lanbideari ematen zaion garrantzia itzela da. Europan bikoizketa masa fenomenoa da, eta lanbidea antzezpenaren mailako beste edozein lanbideren parekotzat onartzen da.
EAEn, haurrek orduak ematen dituzte egunero ikus-entzunezkoak kontsumitzen. Gehienetan, erdaraz. Bideo-jokoak, adibidez. ETB3 haur eta nerabeentzako kateak zero ikusleko audientziak eman berri ditu, enegarrenez. Ez dago eduki erakargarririk euskaraz eta hor dago benetako arrakala eta euskaraz bizitzea ezinezko egiten duen hormatako bat. Neurri batean, 80-90eko hamarkadan ETBren sorreran egindako ahaleginak ondoren hartutako erabaki okerrek zapuztu dituzte. Elkartean uste dugu telebista publikoan euskara bigarren edo hirugarren mailako hizkuntza moduan tratatzen dela.
Etorkizuna baikor ikusten duzue?
Une honetan, euskarazko lanari uko egiten diogunez, lan baldintza miserableengatik, etorkizun zaila daukagu nahiz borrokarako prest gauden. Gure lanbideari buruz dugun ikuspegia, duintasun eta profesionaltasunarena, beste hizkuntzetan arrakasta izan duen ikuspegi bakarra da, eta euskaraz ere nahi dugu berariaz sortutako kalitatezko bikoizketa lortu eta zabaltzea.
Badago bikoizketa ikasteko ikastaro edo akademiarik gurean?
Bikoizketa ikasketarik ez dago, eskola pribatu eta akademia modukoetan ez bada. Lanaren praktikak ematen du jakintza, eta edozein lan artistikoren zailtasuna dauka. Batez ere esperientzia bidez eta urte luzetan irabazten diren abileziak dira.