Ikastolen mugimenduak eremu desberdinetan proposamen propioak lantzen jarraituko du, hezkuntza sistemari eta gizarteari ekarpena eginez, eta Euskal Hezkuntza Sistema propioa eta eraldatzailea aldarrikatuz.
Azaroaren 29an Eusko Legebiltzarreko Hezkuntza Batzordean onartu den Hezkuntza Lege proiektuaren irizpenaren aurrean Ikastolen Elkarteak egin duen balorazioaren berri emateko agerraldia egin du, gaur, Ikastolen Etxean. Lehen balorazio gisa, eta lege proiektua dagoen moduan onartzen bada, “aukera galdua” izan dela iruditzen zaio elkarteari eta aurreko agerraldia nola bukatu zuten gogorarazi dute, “galdu ezin dugun aukera baten aurrean gaude eta hezkuntza eragileon ekarpenak kontuan hartzeko eskatzen diegu alderdi politikoei eta hezkuntza sistemak behar duen benetako eraldaketari ausardiaz heltzeko”.
Ikastolen Elkarteak aspalditik aldarrikatu izan du lege berri bat behar duela, “hezkuntza sistema osoa arautuko duen lege bat behar dugu”.
Hezkuntza sistemaren egoerak eragile gehienak diagnostikoan bat egitera eraman dutela diote: “Euskal Herriko hezkuntza sistemek errotiko eraldaketa behar dute eremu guztietan: euskararenean, pedagogikoan zein antolaketan”. Elkarteak Araba, Bizkai eta Gipuzkoarako Lege berri hau eraldaketa hori emateko oinarri sendo bat ezartzeko markoa izango zela uste zuen. Oinarria eraldaketarako eta abiapuntua hezkuntza sistema propio baterako. “Ikastolen Elkarteak ez du hezkuntza legea helburu, abiapuntutzat jotzen dugu. Hori bai, ahalik eta lege onena eta zehatzena nahi dugu”, adierazi dute.
Nabarmendu dutenez, bi urte luze ibili dira hezkuntza legearen inguruan gogoetatzen, eztabaidatzen, biltzen… “Galdu ezinezko aukera baten moduan irudikatu dugulako prozesu hau. Edozein herrirentzat estrategikoa den gai bat da hau, datozen belaunaldien etorkizuna baldintzatuko duena”.
Ikastolen Elkartea prozesu honen hastapenetik eragile aktibo izan da. Araba, Bizkai eta Gipuzkoako Hezkuntza sistema osoa arautuko duen legea izanik, “guk geuk gure ekarpena egin behar genuela uste genuen eta hala jokatu dugu. Irakurketa kritiko eraikitzaileak egin ditugu, bai eta prozesuaren bukaera arte ekarpenak egin ere”.
2022ko apirileko Hezkuntza akordioak itxaropenerako bidea ireki zuen, alderdien artean zerbait berria eraikitzeko borondatea bazegoela sinistu zuten eta iruditzen zaie ausardia erakutsi zutela publikotasun berri baten definizioan zein euskararen normalkuntzaren bidean. “Bidea luzea izan da, eta ausardiak indarra galdu duela uste dugu. Aurrerapausoak eman beharrean, gainera, zenbait gaitan geldirik geratu edo atzeraka joan garela uste dugu”.
Maiatzean, orduan aurkeztutako lege aurreproiektuaren balorazioa egin zuten, eta balekoa zela aipatu zuten. “Aukera esanguratsuak” jasotzen zituela esan zioten: “ikasleek eskuratu beharreko hizkuntza-komunikaziorako gaitasun maila(k) zehaztea, Euskal Hezkuntza Zerbitzu Publikoaren (EHZP) sorrera, definizioa eta parte izateko bete beharreko baldintza eta konpromisoak akordioan bertan jasota egotea, edota segregazioa ekiditeko proposamenak zehaztea besteak beste; baina orduan gabezia ugari zituela ere azpimarratu genuen. Halere, prozesuak artean zabalik jarraitzen zuela eta hainbat gai bideratzeko aukera bazegoela uste izan dugu orain arte”.
Beraz, Ikastolen elkarteak aukera galdua dela dio ondorengoagatik:
1. Euskara, euskal kultura eta Euskal Curriculuma
Murgiltze eredu orokortua lortzeko zehaztasunik ez eta berriro ere hizkuntza ereduak jaso dira lege proiektuan.
Euskararen alorrean, azken hamarkadetan egindako ibilbidearen ondorioak argiak dira, eta hala ondorioztatu dugu hezkuntza eragile nagusiok adostasunez: hizkuntza ereduek ez dute euskalduntzen eta horiek gaindituko dituen eredua behar dugu oinarri. Datuek egiaztatzen dute hizkuntza ereduen logikak ez duela balio egun hezkuntzan dugun errealitate soziolinguistikoari erantzuteko eta, noski, ez dira baliagarri lege aurreproiektuan zehazten diren helburuak erdiesteko.
Euskal Herriko Ikastoletan murgiltze eredua ezarrita dugu, berau delako ondorengo belaunaldiak euskalduntzeko bidean emaitza onenak ematen dituen eredua.
Euskara gizarte kohesiorako, berdintasunerako eta justizia sozialerako ezinbesteko osagaia dela ulertzen dugu, eta ereduen izaera baztertzaileak segregazio egoerak areagotu besterik ez ditu egiten.
Ikaskuntza-hizkuntza guztien izaera bideratzailea aipatzen duen xedapen gehigarriak ere kezka sortu digu. Izan ere, gure jendartearen errealitatea da euskara hizkuntza minorizatua dela, eta egoera horretan ezin dira hizkuntza guztiak era parekatuan tratatu, berdin tratatzeak minorizatua den hizkuntza baztertzea, diglosia betikotzea, baitakar.
Atal honetan Euskal Curriculuma ere aipatu nahi dugu. Lege aurreproiektuan ez da ageri Euskal Curriculuma, ezta Euskal Curriculumean ardaztutako hezkuntza sistema bat eraikitzeko premiarik ere. Ikastolen elkartearen ustez, ordea, ezin da Hezkuntza Lege bat eraiki Euskal Curriculumari aipamenik egin gabe. Honen ondorioz, euskal kulturaren transmisiorako behar diren tresnak ezin izango dira behar bezala garatu.
2. Gobernantza eredua: publiko-pribatua dikotomia eta Hezkuntza Zerbitzu Publikoaren definizioa
Atal honetan, gure ustez, ausardia falta dago. Hezkuntza Zerbitzu Publikoaren inguruan zehaztapen sakonagoa falta da. Hala, ez da bermatzen Hezkuntza Zerbitzu Publikoaren barruan egongo diren ikastetxe guztiak baldintza beretan arituko direla. Honetaz gain, Zerbitzuaren parte izango diren ikastetxeen betebeharrak ez dira zehaztasunez aipatzen. Eta honek publiko-pribatu dikotomia betikotzeko arriskua sortzen du.
Hezkuntza Zerbitzu Publikoaren kontzeptuarekin bat egiten dugu, Euskal Herrian orain arte egon diren hezkuntza tradizio nagusien aitortzarako bide izan daitekeelako. Baina guk ez dugu erabat berdin ulertzen Hezkuntza Zerbitzu Publikoaren garapena.
Beraz, lege berri honek 1993ko Eskola Publikoaren Legearen aldean urrats egingo baditu ere, zentzu horretan ausartagoa izan behar duela iruditzen zaigu.
Ulertezina da etorkizun hurbilean gertu beharreko eskola-maparen eraldaketa dela eta, titularitate desberdina duten ikastetxeen arteko esperimentazioari ateak ixtea alegia, uste baitugu publikotasun eredu propiorantz abiapuntu izan zitekeela.
Horiekin batera, doakotasunerako bideak, aurrekontuak eta baliabideak zehazteko bideak jaso ez izanak ere kezka eragin dugu.
3.Euskal Herria bere osotasunean ahalbideratzeko politikak
Euskal Herria hiru administrazio desberdinen pean dagoela jakinik, beharrezko ikusten dugu lurraldeen arteko harremanak eta lankidetzak sustatzeko legez araututako tresnak sortzea. Horregatik, ulergaitza egin zaigu Euskal Hezkuntza Zerbitzuaren parte diren ikastetxeen eta Euskal Herriko gainerako lurraldeetan euskara eta euskal kultura ardatz duten ikastetxeen arteko harremanak eta proiektuak sustatzeari edota elkarlana bultzatzeko asmoz Europa mailako partzuergoa eratzeko proposamenari ateak itxi izana. Egungo errealitatetik abiatuta, Euskal Herri osoan hezkuntza sistema propioa eraikitzen hasteko aukera irekiko zuketen biek.
Aurrera begira
“Aitortu behar dugu bide berri batzuk ahalbideratzen direla, eta legeak emango dituen aukera horietan sakonduko dugu, noski, eta gure proposamenak landuko ditugu. Bidea ireki ez zaien gaientzat, berriz, marko legala aldarrikatzen jarraituko dugu. Horren faltan, orain arte bezala, Ikastolen mugimenduak eremu desberdinetan proposamen propioak lantzen jarraituko du, hezkuntza sistemari eta gizarteari ekarpena eginez, Euskal Hezkuntza Sistema propio eta desberdin bat aldarrikatuz eta bide horretan ahaleginak eginez.
Etorkizunean jarri nahi dugu, beraz, begirada, gizarteari egingo diogun ekarpen horretan. Datorren urtean egingo dugun Euskal Herriko Ikastolen VII Batzarrean zehaztuko ditugu datozen urteetarako gure ildoak eta egin nahi dugun ekarpena”.