Migratzeari, deserriari, bizi ezintasunari, laguntasunari eta familiari buruzko nobela da, baina baita Euskal Herriari eta euskal gatazkari buruzko hausnarketa pizten duen lana ere.
Eneko Aizpurua (Lazkao, 1976) idazleak bere laugarren eleberria kaleratu du Gaueko azken expressoa izenburupean, Alberdania argitaletxearen eskutik. Azken hiru nobelak genero beltzekoak izan dira, baina Aritz Galarraga editorearen arabera, lan berria oso diferentea da haiekin konparatuz. “lantzen dituen gaiengatik eta erabiltzen duen tonuagatik, askoz gehiago gerturatzen zaio Bidasoan gora saiakera literario mamitsuan Aizpuruak berak irekitako bideari”.
Galarragak adierazi duenez, eleberri hau Bidasoan gora saiakeraren “fikziozko neba-arreba bikia” dela esan daiteke, “fikziozko eleberri batera baitakartza orain saiakera hartan aletutako hainbat eta hainbat gai, Bidasoa ibaia pasaleku gisa bakarrik ez, etorkizun bat eraikitzeko lurralde gisa aukeratu zuten portugesena, adibidez, garrantzitsuenen artean. Gai, bestalde, ez aski ezagunak euskal irakurlearentzat, eleberri honek modu hunkigarrian zabaldu eta ezagutzeko parada ematen dizkigunak”.
Aizpuruak azaldu duenez, “gutun bat dela bide, sorterrira itzultzen da Miguel Barros migrante portugesa. Antonio gazte garaiko lagun mina azkenetan dago. 1970eko hamarkadan, Salazarren diktaduratik ihesi eta bizimodu hobe baten bila, Portugalgo sorterritik alde egin zuten biek batera. Parisko paradisura bidean, Bidasoko muga zeharkatu ezinik, euskal mugaldean ez atzera ez aurrera geratu zen Barros, eta Antonio bidaide eta gogaidearen arrastoa galdu zuen Bidasoa errekako zeharkaldi klandestinoan. Adiskidea errekan abandonatzeagatik kontzientziak ausiki egiten ziola, euskal gizarteko giro gatazkatsuan berregin behar izan zuen bere bizitza protagonistak”.
Pertsonaia nagusiaren ahotik eta hark bizikide izan dituen emazte-maitaleen eta seme-alaben bidez ezagutuko du istorioa irakurleak. Egilearen esanetan “euskal mugaldeko familia baten gainbeherari buruzko kontakizun zatikatua harilkatzen dute denen artean. Baina askotariko ahots horiek ez dute irakurlearentzat lasaigarria izango den egia bakar absolutu bat saltzen. Guztiz bestela, inork entzun nahi ez dituen egia txiki deserosoen eta sentimendu kontraesankorren berri ematen dute politikoki batere zuzena ez den gordintasunez. Eztabaidagai dituzte migrazioa, norberaren herrian nahiz deserrian errotzeko zailtasuna, maitasuna eta laguntasuna, bai eta zeharka euskal gatazka deiturikoa ere. Erantzun biribilik ezean, irakurle bakoitzak bere ondorioak atera beharko ditu nobela irakurri ondotik”.
Gai, ikuspuntu eta ahots anitzeko nobela
Galarragarentzat Gaueko azken expressoa “gai, ikuspuntu eta ahots anitzeko nobela bat da beste ezeren gainetik, nobela aberatsa. Migratzeari, deserriari, bizi ezintasunari, laguntasunari, familiari buruzkoa; baina baita, azpigai modura nahi bada, Euskal Herriari eta euskal gatazkari buruzko hausnarketa pizten duena”.
Estilo aldetik ere Aizpuruak nabarmengarria den eleberria jostea lortu duela nabarmendu du editoreak, “tarteka Antonio Lobo Antunes, Miguel Sanchez-Ostiz edota Rafael Chirbes idazleen lanak gogorarazten ditu”.