Egilea: Etxepare Euskal Institutua
Kokuioak ikerketa aldizkaria jarri du abian Habanako Unibertsitateko Euskara eta Euskal Kultura irakurletzak. Bertan euskara eta euskal kultura irakurle Joseba Sarrionandia idazleak koordinatutako argitalpen honek euskaldunen eta kubatarren arteko harremanak aztertzea du helburu.
Joseba Sarrionandia: “Hemen ere, euskaldunaren maleta hori zabal daiteke batzuetan”
Nondik dator euskal-kubatar ikerketa aldizkari bat ateratzearen ideia?
Habanako Unibertsitateko Letra Fakultatean Etxepare Institutuaren irakurletza antolatu zenetik, hauxe ideietako bat izan da hasiera-hasieratik.
Izenburu aipagarria du. Zein da bere esanahia eta zergatik hautatu da izen hori?
Tropikoetako intsektua da kokuioa, hiru edo bost zentimetro luzerako koleopteroa, iluna, eta bi argi hori-berdexka dituena. Euskal Herrian ipurtargia dugu, kokuioaren familia berekoa beharbada, baina ipurtargiak argia non duen izenak berak esaten du. Kokuioek, ostera, bizkarrean dituzte bi argiak, buru aldera. Zientzia eta kontzientzia ere buru aldera daude, ez? Izena euskal hiztegian ez dagoenez, hitz hori gehituko dugu behintzat.
Nolakoa izan da eraikitze-prozesua? Bidean zailtasunik topatu al duzue?
Artikuluak erraz bildu ziren. Zalantza izan genuen non inprimatu, Kuban ala Euskal Herrian, eta azkenean han (Euskal Herrian) egin dugu. Ia prest zegoenean, orain urte bete, eraso edo istripu informatiko bat izan genuen, eta berriz prestatu behar izan dugu dena.
Zein helburu eta hutsune bete nahi du Kokuioak aldizkariak?
Gaia ikustaraztea garrantzitsua da, ikerketa zehatz asko baitago egiteko. Abiapuntu ona da lehenengo zenbaki honetako Alex Ugalderen bibliografia, argitaratuta dauden idazlan sakabanatuen zerrenda.
Zergatik lehen alea paperean eta gainontzekoak digitalean?
Oraindik ez dago erabakita zelan jarraituko dugun, laster egingo dugu bilera bat erabakitzeko. Posible da hurrengo aleak Euskal Herrian argitaratzea, lehenengo zenbaki hau bezala, baina dirua behar da eta lagunei lana ematea. Posible da hementxe Habanako Unibertsitatean inprimatzea, baina batek daki noiz eta zelan aterako litzatekeen. Eta posible da digitalean publikatzea, modurik merkeena eta errazena izango delakoan.
Aldizkarian, artikulu nagusien ostean, Izkribu Saskikada, Gertaera xelebreak eta Erreseinak eta iruzkinak atalak aurki ditzakegu. Zer dela eta atalen aukeraketa hori?
Ikerketa edo saiakerez gain, literatur testu batzuk bildu nahi izan dugu. Hori da Izkribu saskikada atala, izan ere, gaztelaniaz Catauro de textos du izena, eta katauroa palmondo hostoz egindako saskia da. Gertrudis Gómez de Avellaneda, Sindo Garay, Gabriel Aresti, Francisco Oráa, Bernardo Atxaga, Koldo Izagirre, Bingen Amadoz, Ray Fernández eta Xabier Mendigurenen testuak aurki daitezke atal horretan. Gertaera xelebreak, umorezko pasadizoena da, ezin baita dena serioa izan, errealitatea bera ere ez da beti serioa. Iruzkinena, ikasleek liburuei edo pelikulei buruz egindako iruzkinak dira.
Lehen ale honetako artikuluen artean, zer aurki dezakegu?
Ikerketa edo saiakera interesgarri batzuk daude; Lope Agirrekoari buruzkoa da lehenengoa. Ameriketako konkistatzaile eta errebeldea izan zen, eta oraintxe, urrian, Josu Landak aste beteko seminarioa eman du Fakultatean Lope Agirrekoari buruz. Irakurketa asko merezi dituen pertsonaia da. Josu Landa, Lekeitioko euskaraz hitz egiten duen filosofo venezuelar-mexikarra da.
Bigarren artikuluak, barra izeneko kirolaren ingurukoak, José Martíren poema bat azaltzen digu.
Hala da. Gertatzen da jada Kuban inork ez dakiela barra edo palankaren jaurtiketa zer den, eta ziurrenik gutxik ezagutuko du Euskal Herrian ere. José Martík metafora moduan erabili zuen bere poetika formulatzeko, eta hori azaltzen da bertan. José Martí, 15 urterekin, lan bortxatuetara kondenatu zuten eta harrobian lan egin behar izan zuen. Hurrengo artikuluan, Jean-Baptiste Lahirigoyen izeneko hazpandar batek Gibaran, Kuban, sortetxeko ahaideengandik jasotako gutunak transkribatzen dira.
Laugarren ataleko autorea, Juan Miguel Dihigo, Habanako Letra Fakultatearen izena ere bada, ezta?
Bai, Kubako zientzia linguistikoaren fundatzailea izan zen Dihigo, xiberotar baten semea, eta aitari eskainita eman zuen euskarari buruzko hitzaldi hori Habanan 1933an. Julio Cejador zuen erreferentzia; irizpide zientifiko eskasa du, baina interesagarria da sasoiko ikuspegia konprenitzeko. Badago hurrengo atalean beste pertsonaia bat ere irlaren eta Euskal Herriaren arteko lotura hori duena: Jesús de Sarría. Koldo San Sebastianek hari buruz egindako biografia oso interesgarria da. Lotura diodanean, ez dut batean jaio eta bestean hil zela esan nahi bakarrik. Orain ehun urte, euskal independentismoan ideologia martianoa ereiten ahalegindu zen. Francisco Ulaciari bezala, Jesús de Sarríari ere ez zitzaion erraza egin. Seigarren lana, Edorta Jimenezek sinatutakoa, Ernest Hemingway eta Andres Untzainen arteko harremanari buruzkoa da, eta bertan erlijioaren gaia planteatzen da. Baina susmatzen da bien arteko harremana erlijioaz gaindikoa ere bazela.
Zenbatean behin aterako da aldizkaria?
Urtean bat argitaratzea da ideia oraingoz.
Zenbaterainokoa da euskal kulturak Kuban duen indarra?
Euskal kulturak ez du indarrik, berez. Ikusezin samarra da. Gertatzen da euskaldunak badaudela, beste leku askotan bezala, eta euskaldun bakoitza bere maletarekin dabilela. Euskararen eta gainerako gauzen maleta. Eta orduan, hemen ere, euskaldunaren maleta hori zabal daiteke batzuetan.