Legeak euskal kulturaren transmisioa berma dezan eskatu dute.
Euskal Kultur Transmisioaren Talde Eragileko Amagoia Gurrutxaga eta Gotzon Barandiaran Gasteizko Legebiltzarrean izan dira Araba, Bizkaia eta Gipuzkoarako Hezkuntza Lege berriari buruzko irakurketa kritikoa azaltzeko.
Euskal kulturaren transmisioaren ikuspegitik, Euskal herritarrak heztea gizarte osoaren ardura dela adierazi dute Gurrutxagak eta Barandiaranek. “Euskarazko kulturgintzaren ekosistema osatzen dugun eragileok ere egiteko horretan parte hartzen dugu, eta euskarazko kulturgintzaren transmisioa bermatzeko behar gorriaz jabetuta gaude aspaldi”. Behar hori ardatz hartuta, hainbat kultur eragilek agerraldia egin zuten joan den Durangoko Azokan, abenduaren 10ean. Ahotsenea, Aiaraldea Ekintzen Faktoria, Bertsozale Elkartea, Dantzan, Elkar Fundazioa, Euskal Editoreen Elkartea (EE), Euskal Herriko Antzerkizale Elkartea (EHAZE), Euskal Idazleen Elkartea (EIE), Euskal Itzultzaile, Zuzentzaile eta Interpreteen Elkartea (EIZIE), Euskal Herriko Trikitixa elkartea, Euskal Wikilarien Kultur Elkartea (EWKE), Euskaltzaleen Topagunea, EuskalPEN, Galtzagorri Elkartea, Hik Hasi, Ibaia, Jakin, Lanartea, Musikari, Musika Bulegoa eta Xabiroik; “denek bat eginik, Euskal Autonomia Erkidegoko Hezkuntza Legearen aurreproiektuak sortu zigun kezken berri eman genuen, eta legeak euskal kulturaren transmisioa berma dezan eskatu, horretarako oinarrizko lehen ardatz eta neurri batzuk proposatuz”.
Udaberriarekin batera, Hezkuntza Lege Proiektu horren behin betiko abiapuntua ezagutu dutela nabarmendu dute, eta abenduan agertu zuten kezka ez dela gutxitu, kontrara, berretsi egiten dute euren egoneza, honako arrazoi hauengatik:
1. Egoera diglosikoa ezkutatzen da
Orain arteko Euskal Hezkuntza Sistemaren lorpenen irakurketa egitean, euskalduntzeari dagokionez, errealitatetik oso urrun dagoen argazki bat erakusten digu Lege proiektuak. Azken ikerketa zientifikoek erakusten dute euskaldunok diglosia betean bizi garela, eta hezkuntzak gabezia handiak dituela ikasketa prozesuaren amaieran euskaldun hiztun oso eta aktiboak izateko. Are gehiago, argazki desitxuratu hori erabiltzen du abiapuntu gisa lege proiektu honek. Ondorioz, onartzen ez duen egoera diglosikoa gainditzeko neurririk ez du proposatzen. Diglosia egon, baina, badago. Lege honen helburuetako bat elebitasun orekatua lortzea bada, abiapuntua gaur egungo egoera diglosikoak izan behar du, eta legean bertan jaso beharko lirateke trantsizio-garai horretarako tresnak, baliabideak, urratsak eta ebaluazio-mekanismoak. Egungo errealitatetik abiatuta, euskarazko murgiltze-eredua proposatu beharko luke lege proiektuak. Horrekin batera, irakasle zein ikasleak murgiltze-eredu horretako eragile aktibo bilakatzeko estrategiak definitu beharko lituzke.
Bestalde, eleaniztasuna hamaika aldiz aipatzen da proiektuan, baina ez da adierazten nola berma daitekeen hezkuntza eleaniztuna egoera diglosiko batean, ez zer baliabide jarri edota zer bide egingo den helburu hori lortzeko.
2.Euskarak eta kulturak ez dute zeharkatzen legea
Kultur hezkuntzarik gabe eta euskal kulturan trebatu gabe, hizkuntz garapenik ez dago. Kulturarik gabe, pertsonaren garapen osorik ez dago. Kultura zientifikoaz eta teknologikoaz sarri hitz egiten da testuan, eta kultur sormenari saiheska begiratzen zaio, ez da hezkuntza-prozesuaren erdigunean kokatzen, eta kultur hezkuntza funtsezko jarduna da herritarren zein komunitatearen garapenerako. Norabide horretan, hizkuntz proiektuak proposatzen badira ere, ez da kultur proiekturik aurreikusten.
3.Ez dago bikaintasunik hizkuntza eta kultur kalitaterik gabe
Euskarazko kulturgintzaren transmisioak ekarpen esanguratsuak egin diezazkioke lege honen hezkuntza-helburuei, besteak beste, legeak berak oinarri dituen helburuak kausitzeko: Kalitatezko hezkuntza erdiesteko: kalitatean eta bikaintasunean, ekitatean, inklusioan eta berrikuntzan oinarritutako hezkuntza-sistema bermatzeko; pentsamendu kritikoa garatuz bere kabuz pentsatzeko gai izango diren pertsonak hezteko; pertsonaren garapen integralaren zutabe den alderdi afektiboaren adierazpena bideratzeko; eta euskararen ezagutzatik erabilerara igarotzeko ezinbestekoa den gaitasuna bermatzeko.
Norabide horretan eragiteko eta egingarri zein eraginkor bilakatzeko, kualifikazio handiko hezitzaileak formatzeko plan bat iragarri beharko luke Hezkuntza Legeak. Plan bat diseinatu behar da irakasleak hizkuntza, kultura eta metodologiaren alorrean gaitzeko, irakasle guztiak euskal kulturaren eragile bihurtzeko.
4.Ez dago elkarbizitzarik hizkuntza- eta kultura-eskubideak bermatu gabe
Elkarbizitzari eta kohesio sozialari hainbatetan egiten zaio erreferentzia testuan zehar, baina horiek aipatzean sekula ez zaio erreferentzia egiten hizkuntza- eta kultura eskubideen urraketari. Euskarazko murgiltze-eredua elkarbizitzarako eta kohesiorako tresna ezinbestekoa da.
Zer egingo du hezkuntza-sistemak eskubide horiek bermatzeko? Elkarbizitzaranzko, inklusioranzko, berdintasuneranzko, demokraziaranzko… urratsak egiteko, euskaldunon hizkuntza-eskubideak bermatu behar dira. Ez dago ez gizarte kohesiorik, ez elkarbizitzarik, ez inklusiorik, ez berdintasunik ez demokraziarik lortzerik euskaldunon hizkuntza eskubideak bermatzen ez badira. Lege honek euskara hizkuntza gutxitua dela onartzen badu, oinarrizko printzipio horrek lege osoa zeharkatu behar du.
Etorkizuneko ikasleak justizia sozialaren aldeko herritar aktibo izatea nahi baldin badugu, ezinbestekoa da hizkuntza-eskubideak eta kultura-eskubideak erdigunean jarriko dituen hezkuntza-sistema bat eraikitzea, eta ohartzea justizia sozialari loturiko beste eremu batzuk garatu ahal izateko (hezkidetza, berdintasuna, kulturartekotasuna, gizarte kohesioa, parekidetasuna, elkarbizitza, antiarrazismoa…), hizkuntza- eta kulturaeskubideetan ere sakondu behar dela, gizarte kohesio batean elkarri eragiten dioten eremuak baitira guztiak.
5.Euskal kulturaren inguruko ikuspegi anbiguoak saihesteko beharra
Lege proiektuak euskara hizkuntza gutxitua dela onartzen du, eta, aldi berean, euskal kulturak bi hizkuntza ofizial dituela. Zalantzazko baieztapena da hori. Euskal kulturak euskara du hizkuntza bakar. Kulturartekotasuna sarritan aipatzen da, gurean dauden kulturak maila eta egoera berean baleude bezala, baina ez da hala. Premisa oker horrek zaurgarrien dagoen kulturari egiten dio kalte, nagusi denari mesede.
Munduko hizkuntza guztiek dute bere kultura. Euskarak ere bai, euskaraz egiten dena. Euskara eta bere kulturgintza bereiziezinak dira, eta Lege honek euskara hizkuntza propioa dela aitortzen badu, onartu behar du euskara ez dela Araba, Bizkaia eta Gipuzkoara mugatzen. Lege honek ezin dio euskarari eremurik lapurtu. Lege honek ezin dio euskarari bere hedapena ukatu. Euskararen historia eta kultura ezin dira Araba, Bizkaia eta Gipuzkoara mugatu. Euskararen herria Euskal Herria da eta lege honek ez du halakorik aipatu ere egiten.
6.Kultur hezkuntza etorkizuneko kulturgileen akuilu
Lege proiektuak aukera eman behar die ikasleei euskarazko kulturgintzako eragile izateko modu profesionalean, hala nahi badute, sortzaile gisa kultur adierazpide guztietan zein kulturgintzako gainontzeko lanetan, ez soilik goi mailako ikasketetan (Musikene, Dantzerti, Arte Ederrak…), ez bada ikasketa prozesu osoan zehar.
Horiek guztiak adierazita, iazko abenduan plazaratu zuten irakurketa kritikoari eusten diotela nabarmendu dute: “Lege proiektuak euskarazko kulturgintzaren transmisioa bermatu behar du, eta idatzita jaso behar du konpromiso hori”.
Zirriborroaren irakurketa kritikoan adierazi duten bezala, oraingoan ere euskarazko kulturgintzako eragileek prest daude zerrendatu dituzten gabeziak nola bete adosteko eta luzatu dituzten proposamenak garatzeko erabakiguneetan eta prozesuetan parte hartzeko.