Ibilbide luzeko dozena bat egilek baino gehiagok modu akademikoan azaltzen eta alderatzen dituzte mugimendu independentista horien sustraiak, garapena eta etorkizuna. Liburuak askotariko material estatistiko, juridiko eta historikoa jasotzen du hainbat ikuspuntutik.
Renoko (Nevada, AEB) Unibertsitateko Center for Basque Studies-ek argitaratutako liburuak Euskal Herriko, Kataluniako eta Eskoziako independentismoaren historia jasotzen du. Ikerketa akademiko honek zehatz-mehatz aztertu ditu zergatiak, euren existentzia, historia, tesi horien oinarri historiko eta juridikoak eta horiek bermatzen dituzten arrazoibide kultural, politiko, ekonomiko eta sozialak. Gainera, mugimendu politiko horien etorkizun hurbila zein den ere aztertu du.
Xabier Irujo, Antoni Segura eta Queralt Sole historialariek zuzendutako argitalpen honek dozena bat egile espezializatu baino gehiagoren lana biltzen du, horietako asko katedradunak, hala nola Salvador Cardus, Xabier Ezeizabarrena, Teresa Abello, Igor Filibi, Alberto Spektorowski, Iñigo Bullain, Carles Santacana, Francisco Letamendia, Giovanni C. Cattini edo Daniel Roig.
Irujoren hitzetan, “oso talde anitza da, bai ideologikoki, bai ibilbideari dagokionez, baina denek dute gauza komun bat: gai honetan adituak dira. Gure helburua beti da katedradunak eta politologoak biltzea kasu honetan, hau da, Euskal Herrian 1997tik 2006ra bitartean eta Katalunian 2006tik 2019ra bitartean, gutxi gorabehera, izandako gertaeretan lehen pertsonan parte hartu zuten pertsonak biltzea. Mugimendu horien tripetatik eta hainbat ikuspegitatik idatzitako liburu akademikoa dugu, ez nahitaez aldekoa, baina barrutik kontatutako istorioa da”.
Beraz, hiru mugimendu zehatzon inguruko obra korala dugu hau. “hiru prozesu garaikide horiei buruzko proiekzio akademikoa da; mugimendu bakoitza bere erritmoan doa, bere estrategia eta idiosinkrasiaren arabera, baina batera eta aurrera egiten ari diren une historikoan gara. Zentralismotik edo independentismotik ikerketa gutxi gorabehera frontalak egin dituzte; hau gaiaren azterketa akademikoa dugu”.
Gaiari buruzko bibliografia kopuru handiari dagokionez, editoreak erantzun du “gai honen oinarrizko osagaietako batzuei buruzko azterketa partzialak badaude: eskubide historikoak, herri horien historia, 2014ko erreferendumari buruzko azterlanak… baina nik uste dut ez dagoela azterketa zehatzik, batez ere maila akademikoan, hiru korronte horiek bateratzen dituena eta mugimendu horien sustraiak liburu bakar batean sakonki aztertzen dituena”.
Irujo haratago joan da, eta lanak betetzen duen hutsuneaz galdetuta, “gure helburua ingelesez, frantsesez edo gaztelaniaz landu ez diren gaiak jorratzea da, eta hau horietako bat da. Liburuaren originaltasuna da hanka horiek dituela. Paraleloan aztertutako bi prozesu independentistari buruzko ikerketa akademikoa da, bata bestearekin alderatuz, eskoziar kasuaren osagai askorekin. Adibidez, ingelesezko liburu honetan dugun euskal independentismoaren historia da, ziurrenik, idatzi den lehena. Gauza bera esan dezakegu katalanaz, ez baitago independentismo katalanaren historiarik, euskal testuinguruarekin konparazio baten esparruan artikulatuta. Zentzu horretan, liburua oso berezia da”.
Argitalpenaren ezaugarriei dagokienez, Irujok honakoa azaldu du: “Liburu indartsua, trinkoa eta era guztietako materialez betea dago: estatistikoa, historikoa, dokumentala… Bibliografia orokorrak ehunka liburu biltzen ditu eta ziurrenik idatzi denaren %80 bertan dela esatera ausartzen naiz”.
Bartzelonako kongresua, abiapuntu
Lanaren abiapuntua 2019ko udan Bartzelonako Unibertsitatean egindako kongresua dugu, hain zuzen. Jada zendutako Hilari Rager historialari ezagunak koordinatu zuen, eta hari eskaini diote mugimendu horiek aztertu zituzten mundu akademikoko ahotsak biltzen dituen obra hau.
“Liburua Renoko Nevadako Unibertsitateko Euskal Ikasketen Zentroak antolatutako kongresu batean sortu zen. Beti bezala, nazioarte mailan antolatu genuen biltzarra, eta kasu honetan fisikoki Bartzelonan izan zen. Oso liburu trinkoa da, eta COVID 19-aren pandemia tarteko, ia lau urte behar izan dira argitaratzeko”, adierazi du zuzendariak.
Kongresuaren ezaugarriez galdetuta, Irujok azpimarratu du “helburuetako bat ez dela kongresu akademiko hutsa izatea, baizik eta Euskal Herrian eta Katalunian izandako gertaeretan lehen pertsonan parte hartu zuten pertsonak egotea”.
Etorkizunean, bi biltzar gehiago
Center for Basque Studies zentroak beste biltzar pare bat antolatzeko asmoa du etorkizunean, hain justu. Hala, kongresu horiek lehenengo kongresuaren jarraipena izango lirateke: “Mugimendu independentisten sustraien azterketa litzateke, eta haietara hurbiltzean egiten den galderetako bati erantzunez: mugimendu independentistok zergatik loratzen diren eta mantentzen diren munduko bizi-estandarrik altuenak diren eta bizi-maila oso ona duten lekuetan; izan ere, horrelako mugimenduak oro har krisi-garaian eta gizarte-krisian sortu dira, eta abar. Hori guztia ikuspuntu politologiko batetik aztertu nahi dugu: independentismoaren arrazoiak ikuspegi ekonomiko, politiko, sozial eta kultural batetik. Eskoziako gaia ere aztertu nahi dugu, hurrengo erreferenduma hurbiltzen denean”.