Arte horrekiko interesa argitzeko, eskultorearen artxibo pertsonaleko materiala aztertu du EHUko ikertzaile David Pavo Cuadradok ‘Jorge Oteiza y el arte jondo’ izeneko doktore-tesian.
Jorge Oteizak (Orio, 1908 – Donostia, 2003) bi liburutan aipatzen du arte jondoa: Goya mañana. El Realismo Inmóvil. El Greco. Goya. Picasso eta Interpretación estética de la estatuaria megalítica americana. Hala ere, ez du inolako aipamenik egiten terminologiaren iturriei buruz. “Adierazpen hori behin eta berriz sartzeak a priori sor dezakeen arrarotasunak bere interesa eragiten duten arrazoiez eta saiakuntzan erabiltzen duen zentzuaz galdetzera garamatza. Hori dela eta, ikerketa honen helburua izan da bere pentsamendu estetikoan jondoari buruzko erreferentzia horien azpian zegoena argitzea”, azaldu du David Pavo Cuadrado EHUko Arte Ederren Fakultateko Eskultura saileko ikertzaileak.
Pavo Cuadrak adierazi duenez, “Jondo terminoa Estatu espainiarreko herri-kulturatik dator, eta flamenkoaren eta tauromakiaren eremuan sortzen diren forma original, sakon eta haluzinatuenak aipatzen ditu. Harrigarria izan daiteke Oteiza adierazpen horretaz baliatzea estetikotasunaren sorrerarekin eta konfigurazioarekin zerikusia duten gaiak lantzeko, baina ulertzen da gakoa batez ere bere emaitza sortzaileen ezaugarri estetikoan kokatzen dela”. Jondoari lotutako esperientziak eskultorearen bizitzan zehar egiaztatzen dira. Hala ere, jondoari buruzko lehen aipamenak 1946an, Bogotan, sortu ziren. Izan ere, 1935 eta 1948. urteen artean Hego Amerikan hamahiru urtez egon zen eta cante jondoari eta zezenketari lotutako gertaera batzuk bizi izan zituen, Francisco de Goyari eskainitako bi hitzaldi idatzi zituen eta abar”, gaineratu du EHUko ikertzaileak.
“Oteiza adierazpen horretaz baliatzen da bere interpretazio estetikoetan une berezi, erabakigarri eta saihestezin baten berri emateko, sorkuntza-prozesu ororen bilakaeraren barruan. Jondoaren momentuak eskultorearentzat hartzen duen garrantzia honela laburtzen da: haren emaitzek, sorreran lehen aldiz, materia plastikoa eta zenbaketa estetikoa ebazten dituzte. Arte jondoa deitzen zaio aurrekaririk gabeko freskotasun baten plastika hartzen duen emaitza bati, non kultura baten alderdi herrikoi hutsa eta originaltasuna onartzen dituen”, dio Pavok.
“Arte jondoarekiko interes hori Amerikan arte unibertsal berri bat sortzeko beharrari eta asmoari lotuta dago, mundu-krisia duen une historiko eta kultural batean, bi sustraitatik abiatuta: amerikarra eta europarra”, dio Pavo Cuadrado.
Ikertzailearen hitzetan, ikerketa-lan honek balio izan du, “egiaztatzeko jondoa funtsezkoa dela eskultorearen planteamendu estetikoetan. Haren erbestealdiak, Gerra zibilaren eta gerraostearen egoerak baldintzatuta, bere interesa zehazten du, eta aukera ematen du jakiteko jondoari buruzko aipamenak kalkulatu egiten direla, eta ezin dela ulertu, urrutian bizi den gerra-egoera horretan, faxismoaren aurrean egiazkoa denaren aldeko jarrera politiko gisa.
“Oteizak Estetika Objektibo bat eraiki du, arteari tresna operatiboak eman nahi dizkiona izaki estetikoaren eraketaren berri emateko, hau da, egitura osatzen duen artelanaren berri emateko. Eta arte jondoa, horri dagokionez, erabakigarria da natural edo ez estetikotik estetikora igarotzea dakarrelako”, azaldu du.
EHUko ikertzaileak nabarmendu duenez, ikerketa-lan honek Hego Amerikan egondako sasoia sakonago ezagutzen lagundu du, “datu biografikoak, arte eta lan esperientziak edo artista eta pentsalari garaikideekin izandako harremanak argitzen”. Hori guztia Alzuzako Jorge Oteiza Fundazioan dauden eskultorearen artxibo pertsonaleko material argitaragabeak aztertuta egin da.