Euskaltzaindiak bi liburu deigarri argitaratu ditu: XVIII. mende amaieran eta XIX. mende hasieran merkataritza arloan euskara erabiltzen zela erakusten duten gutunak, hots, Jose Ramon Minondok Olaberria burdinolara bidalitako gutunak.
Euskaltzaindiak argitalpen deigarria eta bikoitza aurkeztu du Iruñeko ordezkaritzan: Jose Ramon Minondo Goizuetarraren Gutunak. Olaberria (Oiartzun). 1790-1807. Edizioa eta Jose Ramon Minondo Goizuetarraren Gutunak. Olaberria (Oiartzun). 1790-1807. Hizkuntza Azterketa. Nafarroako Gobernuarekin elkarlanean argitaratu dira liburukiak, eta gutun horiek erakusten dutenez, XVIII. mende amaieran eta XIX. mende hasieran merkataritza arloan euskara erabiltzen zen Nafarroan.
Prentsaurrekoan Patxi Salaberri, Juan Jose Zubiri eta Iker Salaberri, eta, beraiekin batera, Mikel Arregi Euskarabidea Institutuko zuzendaria eta Andres Urrutia euskaltzainburua izan dira. Sarrera hitzaldian, Arregik gutunon balioa nabarmendu nahi izan du, “ez baitira testu erlijiosoak, beste era batekoak baizik, eta, dakigun moduan, hori ez da hain ohikoa euskal testu zaharretan”. Ildo horretan, Akademiak egindako lana goraipatu du: “Gutun hauen balioa benetan hautemateko, beste edozein gauzarena bezala, xehetasunak ulertzea komeni da. Ikerketa behar da, hitz batean esateko, eta hori da Akademiak oraingoan ere egin duen ekarpena”.
Urrutiaren arabera, “gutun horiek erakusten dute, besteak beste, euskara orain arte ezagunak zaizkion ohiko esparruetan ez ezik, bizitzaren bestelakoetan ere erabiltzen zela, modu arruntean eta egunerokoan, idatziaren bidez”. Eta gogoratu du gutun hauek garai latzetan idatzi zirela: “Jose Ramon Minondo goizuetarrak testuak idatzi bitartean (XVIII-XIX mende bitartekoa), Estatu espainiarreko Novisima recopilacion lege-testuen bildumak debekatzen zien merkatariei liburuak gaztelaniaz besteko hizkuntzetan moldatzea”.
Hala, lehen liburuan Paskual Rekalde euskaltzain osoaren aitzinsolasa ageri da. Gero, Goizuetako Minondotarren berri ematen da, eta horien zuhaitz genealogikoa erakusten. Gutunen helburua zein zen ere erraten da. “Oiartzungo Olaberria burdinolaren kontuak errendatzea zen gutunen helburua”, azaldu du Salaberri euskaltzain osoak. “Jose Ramon Minondo Oiartzungo Olaberria burdinolako arduradunak Goizuetako Artikutzako Goitzarin burdinolan bizi zen Juan Bautista Minondo olajaunari kontuak ematen zizkion, idatziz, gutunen bidez”, zehaztu du.
Jarraian gutunen zerrenda dator, dataren arabera ordenaturik, eta gero gutunen transkripzioa. “Denetara 318 eskutitz dira, laburrak, luzeak eta bitartekoak, euskara nagusi batzuetan eta bazterreko beste batzuetan”, argitu du euskaltzain nafarrak.
Giza harremanak
Bigarren liburuan hizkuntza gaiak aztertzen dira, luze eta zabal: lehenbizi izen-morfologia aztertzen da, ondoren aditz-morfologia, eta gero joskera edo sintaxia jorratzen da, juntadura eta menderakuntza. Atal horren ondotik, hitz hurrenkerari eskainitakoa dator, eta segidan onomastika gaiak biltzen dituena. Gero, gutunetan azaltzen diren hitzekin osatutako hiztegia dakar liburukiak, laburdurak eta erreferentziak. “Gauza interesgarri franko daude, hitz hurrenkerari doakionez, erlatiboei doakienez… Oro har, euskara kontuak Goizuetako egungo hizkerarekin alderatu ditugu. Onomastika gaietarako Oiartzun da garrantzizkoena, baina Goizueta ere bai, bistan da, eta orobat inguruetako herriak”, gaineratu du Salaberrik.
Bide batez, garaiko giza-harremanak nolakoak ziren ere erakusten dute gutunek, Salaberrik azpimarratu duenez, interesgarria da nabarmentzea burdinolak Goizueta-Oiartzun inguruan zeudela, baina harremanak bazituztela Ipar Euskal Herriko Donibane Lohizuneko burdinolarekin, eta Ainhoarekin ere harreman usuak zituztela. Zuberoako Larrainerekin ere bai. Eta garai zailak ziren, 1800 inguruko urteak, frantsesekiko gerla garaia. Mugan arazoak bazirela ikusten da, baina hala ere merkataritza harremanak maizkoak ziren. Urumeatik eta itsasoz egiten zen garraioa zenbaitetan”.
Aurkikuntza horren inguruan, argitalpen berriak egingo direla aurreratu dute ikerlariek: “Bi liburu hauek jarraipena izanen dute, franko baitira oraindik beste burdinoletatik Goitzarina igorritako gutunak, oraindik argia ikusi ez dutenak. Asmoa da 2023an beste bi liburu ateratzea, eta ondoren beste bat edo bi, 2025ean”.